به مناسبت انتشار ترجمه‌ی فارسی «دفترهای زندان»

نوشته‌ی: ژوزف بودجج
ترجمه‌ی: حسن مرتضوی

خواننده‌ی دفترهای زندان قاعدتاً پس از بررسی اين قطعات در جزييات متوجه می‌شود كه چگونه مباحث و موضوعاتی كه در خطوط كلی در صفحات آغازين دفترها ترسيم شده‌اند، شرح و بسط می‌يابند و با موضوعات ديگر در مدخل‌های بعدی درهم‌تنيده می‌شوند؛ گرامشی بعدها این موضوعات را در بسياری موارد در دفترهای «ويژه»‌ای كه براساس درونمايه‌ منظم و مرتب شده‌اند، كمابيش به‌نحو نظام‌مندانه‌ای گردآوری می‌کند. اين سه يادداشتی كه در بالا نقل كرده‌ام، درواقع در شكلی نسبتاً تغييريافته در اواخر متن كامل دفترهای زندان از نو مطرح می‌شوند اما هر سه در يك دفتر نیستند. در نگاه نخست، نه هیچ‌یک از تغييراتی كه گرامشی در بدنه‌ی اين يادداشت‌ها وارد می‌کند و نه تركيب جديدشان، خيلی مهم به نظر نمی‌رسند. درواقع، به نظر می‌رسد كه این تغییرات برای كسی‌كه صرفاً روايت قديمی‌تر را با روايت جديدتر مقایسه می‌کند، اهميت نسبتاً اندكی داشته باشد. اما برای خواننده‌ی دقيق اين مجموعه‌ی عظيم با قطعاتِ صدها صفحه‌ای كه روايت‌های نخست اين سه يادداشت را از روايت‌های نهايی آن جدا می‌كند را زيرورو كرده است، تفاوت‌های آنها پژواك بزرگی ايجاد می‌كند ــ نه به اين دليل كه راه‌حل بزرگی پیدا شده، یا نه به اين علت كه موضوعات سر جای خود قرار گرفته‌اند، بلكه از آن‌رو كه يادداشت‌های تجديدنظرشده‌‌ی گرامشی با پيچيدگی چندسويه و پروژه‌ای با چند دورنمای ضرورتاً جامع كه آن‌ها بخش كوچكی از آن به‌شمار می‌آیند بازتاب می‌يابد.