نسخه‌ی چاپی (پی دی اف)
بهرام قدیمی
نوعی گزارش از نوعی همایش: گزارش زیر متعلق است به سال ۲۰۰۶، یعنی ۱۲ سال پیش. از آن روز تاکنون رنگ جهان عوض شده است. برخی جنبش‌های اجتماعی با شکست مواجه شده‌اند، برخی دیگر از اعماق جامعه سر بر کشیده‌اند. جنگ، خاور‌میانه را به آتش می‌کشد و هجوم نئوفاشیست‌ها در اروپا و آمریکای شمالی عادی و روزمره شده است. روشنفکران بسیاری در جستجوی مکان مناسب خود، در میانه‌ی احزاب سیاسی انتخابات‌چی پرسه می‌زنند و «ان. جی. او»ها هرچه بیشتر به بازوی دولت‌های سرمایه‌داری بدل می‌شوند.
فوروم اجتماعی جهانی همچنان جلساتش را برگزار می‌کند و هنوز بسیاری از رؤسای جمهوری که فساد سیاسی و مالی را دیگر حتی به بهانه‌ی حملات «راست افراطی» نمی‌توانند توجیه کنند، در بازار سیاست حجره‌هایشان باز است. اما هر روز جنبش‌های نوینی از قعر حومه‌ی شهرها سر بر می‌آورند و در جست و جوی تغییر شرایط زندگیِ محروم‌ترین اقشار جامعه سینه سپر می‌کنند. جغرافیای نوینی از این مبارزات کم‌کم طرح می‌شود و فعالین چپ مجبورند مانند همیشه، مکان خود را در این جغرافیا بر‌گزینند: یا در ساختارهای کهنه باید به جستجوی پاسخ‌های نوین رفت و همه چیز را به آینده وعده داد، یا آستین بالا زد و خود را به دریای مبارزات جاری زد و با سلاح نقد به هرآنچه بوی تکرار تاریخ می‌دهد، تاخت.
این گزارش که با عینک آن سال‌ها نوشته شده بود، برای همان فضاست. امروزه خیابان پر است از «فوروم». شورش دی‌ماه 96، فورومِ فوروم‌ها بود! می‌توان دوگام به پس برداشت و به فوروم سوسیال جهانی نظر کرد. اما باید جسارت داشت و یک گام به پیش گذاشت تا در «فوروم دی‌ماه» حل شد و در جستجوی آینده‌ای بود که از همین الان و همین‌جا آغاز می‌شود. فقط با چنین دیدی می‌توان به گزارش زیر نظر کرد؛ یا: «امروز، روزی‌ست که می‌تواند فردا باشد!» (ب. ق. اوت ۲۰۱۸)
گزارشی از همایش کاراکاس – ونزوئلا
همایش کاراکاس بخش آمریکائی ششمین فوروم اجتماعی جهانی است که در سه نقطه از جهان برگزار شد. صدها سازمان و گروه سیاسی و اجتماعی، شخصیت‌های برجسته، روشنفکر و هنرمند در ششمین فوروم اجتماعی جهانی و دومین فوروم اجتماعی آمریکا از روز ۲۴ تا روز ۲۹ ژانویه‌ی ۲۰۰۶ در کاراکاس ـ ونزوئلا شرکت کردند.
در روز ۲۴ ژانویه از میدان دانشگاه شهر کاراکاس ده‌ها هزار تن به راه افتادند تا با جشن و سرور آغاز همایش را به گوش همگان برسانند. شرکت یک هیئت بزرگ کوبائی، شامل صدها نفر که از کوبا آمده بودند و بریگادیست‌های کوبایی بهداشت و آموزش و پرورش که در ونزوئلا کار می‌کنند، بسیار چشمگیر بود.
پس از چند ساعت پیاده‌روی، جشن و موسیقی و پیام‌های همبستگی، اولین شعاری که مستقیماً از سوی برگزارکنندگان داده شد بسیار باعث تعجب‌مان شد: «زنده باد پترو براس!» این شعار برای معرفی ارکستر «پتروبراس» به عنوان آغازگر برنامه سرداده شده بود، درعین حال گویای دریافت کمک مالی از سوی شرکت چند ملیتی نفت برزیلی نیز بود.
محتوی فوروم، کارگاه‌های بحث و گفتگو در مورد مسائل مختلف اجتماعی بود. این موضوعات که بسیار گسترده بودند، تقریباً تمامی حوزه‌های زندگی اجتماعی را در خود منعکس می‌کردند: بدهی خارجی کشورهای پیرامونی، اشغال عراق و فلسطین، نقش مذهب، مقاومت کشورهایی نظیر کوبا، شرکت بریگادیست‌های کوبایی در کمک به فقرای کشورهای مختلف (از جمله زلزله‌زدگان پاکستان)، همجنس‌گرایی، خصوصی‌سازی به‌‌ویژه خصوصی‌سازی هیدروکربورها (منابع نفت و گاز) و آب، جنبش بومیان، نئولیبرالیسم، نظامی‌گری، هنر، محیط زیست، تغییر ژنتیک تولیدات کشاورزی و دست آخر آینده‌ی فوروم. سه کانال تلویزیونی دولتی در ونزوئلا به‌خوبی برنامه‌های فوروم را تحت پوشش قرار داده بودند.
عکس: بهرام قدمی
سازماندهی:
اگرچه هرکدام از جلسات به‌طور جداگانه خوب برگزار شده بود و در جلسات بزرگتر کار ترجمه به‌زبان‌های مختلف (فرانسوی، اسپانیایی، انگلیسی و پرتغالی) به‌خوبی انجام می‌پذیرفت، ولی در کارگاه‌ها و جلسات کوچکتر ترجمه‌ای در کار نبود. تشکل «بابِل» (گروه مترجمان همبسته)، سازماندهی بد و هزینه‌ی سفر مترجمین (بلیط هواپیما) را علت امر خواند.
فقدان لیستی از شرکت‌کنندگان در همایش و امکان تماس مستقیم آن‌ها با یکدیگر (مثلاً از طریق اعلام هتل محل اقامت‌شان) یکی از اشکالات اساسی بود. بدین ترتیب تنها شیوه‌ی ارتباط با افراد و ملاقات با آن‌ها یا در حین سخنرانی یا به‌طور اتفاقی بود. این امر به‌خصوص به تشکل‌های مستقل، گروه‌های کوچکتر و «غیر رسمی» در این کار آسیب وارد کرد.
نبودِ برنامه‌ریزی برای نگهداری از کودکان و نوجوانان برای همه‌ی شرکت‌کنندگانی که مجبور به سفر با فرزندان‌شان بودند محدودیت‌های بسیاری ایجاد کرد. باید توجه داشت که بسیاری از فعالین سازمان‌های توده‌ای در آمریکای لاتین زن و مادر هستند. این زنان هر کجا که باشد (حتی در تظاهراتی که پیش‌بینی شود می‌تواند خشونت‌آمیز باشد) فرزندان‌شان را نیز به همراه دارند. چنین تجربه‌ای از مکزیک تا آرژانتین وجود دارد. بدتر این‌که، گاردهای امنیتی از ورود کودکان به بعضی از سالن‌ها جلوگیری می‌کردند. ایجاد مرکز نگهداری از کودکان در چنین همایش‌هایی امری‌ست عادی و لازم.
فضای حاکم بر فوروم:
بزرگترین گروه‌های شرکت‌کننده علاوه بر ونزوئلا، از کشورهای کلمبیا و برزیل آمده بودند. در هیچ نقطه‌ای نمی‌شد حضور داشت بدون آن‌که کلمبیایی‌ها و برزیلی‌ها آنجا باشند. بسیاری از شرکت‌کنندگانی که از این دو کشور به کاراکاس آمده بودند، با اتوبوس و کامیون آمده، و روزها در راه بودند.
فضای حاکم بر فوروم، فضایی رسمی و نظامی بود. بهترین و مرکزی‌ترین مکان برگزاری این جلسات، در میدان «هنرهای زیبا» متلعق به چادر دولت برزیل و «بازار جنوب» (MercoSur) بود. در عوض حضور جریان‌هایی مانند جنبش کارگران روستایی بدون زمین بسیار کمرنگ بود. همین امر در مورد سازمان‌هایی که در کشورهای مختلف به اشکال مختلفی در مبارزات رادیکال و مسلحانه نقش داشتند نیز به‌چشم می‌خورد. یکی از فعالین «ارتش آزادیبخش ملی» (ELN) کلمبیا به نگارنده گفت که آن‌ها از ترس افراد نفوذی دولت کلمبیا در جلسات شرکت ندارند. وی معتقد بود که همین امر در مورد «نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا» (FARC) نیز حکم می‌کند.
بیشترین محور گفتگوها دفاع از دول «چپ» و ضد آمریکایی بود. وقتی در یکی از جلسات، که در آن دولت لولا (برزیل) با دولت کیرشنر (آرژانتین) مقایسه می‌شد، نشان دادند که هر دوی این دولت‌ها در جهت نئولیبرالیسم حرکت می‌کنند و از شرکت نیروهای نظامی برزیلی در اشغال هائیتی انتقاد به عمل آمد، شدت دفاع لفظی سندیکالیست‌های رسمی برزیل از لولا، به‌جای بحث مدلل، بیننده را شدیداً تحت تأثیر قرار می‌داد و یادآور شیوه‌های مذهبیون متعصب در سال‌های ۵۸ و ۵۹ ایران بود. نکته‌ی مهم دیگر، شرکت گسترده‌ی سازمان‌های غیر دولتی یعنی (NGO)ها بود. این سازمان‌ها که به‌خاطر امکانات گسترده‌ی مالی می‌توانند تعداد زیادی را به چنین جلساتی اعزام کنند، معمولاً در شیوه‌ی کار همایش‌های این چنینی تأثیر زیادی می‌گذارند و به‌قول خانم آرانداتی «مبارزات را اِن – جی – اوئیزه می‌کنند».
روی تنها شعاری که در کنار تابلوی بزرگ فوروم در سالن‌ها به‌چشم می‌خورد، نوشته شده بود: «وزارت دارایی و وابستگانش به ششمین فوروم اجتماعی جهانی درود می‌فرستد. جهان دیگری ممکن است!» در محوطه‌های بیرون از سالن‌ها بازار مکاره‌ای برقرار بود که فوروم را از مکان بحث و گفتگو به جشنی فولکلوریک بدل می‌کرد. این امر در مورد اغلب گروه‌های هنری شرکت‌کننده نیز صدق می‌کرد. اگر در فوروم‌های قبلی وزن موسیقی و هنر مقاومت بیشتر بود، این‌بار ترانه‌های فلکلوریک و محلی مکان اصلی را به‌خود اختصاص داده بود.
یکی از جلسات بزرگ بحث به نظامی‌سازی جهان (Militarizacion) اختصاص داشت. سخن‌گویان با مثال‌های گوناگون نشان می‌دادند که سرمایه‌داری برای آماده ساختن فضای لازم برای حضور نیروهای نظامی‌اش، به‌خصوص برای سرکوب شورش‌ها و نافرمانی‌های مدنی، همه نوع تاکتیک را به کار می‌بندد تا حضور نظامیان، برای توده‌های غیر نظامی امری عادی و مثبت به‌نظر آید. این درحالی بود که تظاهرات آغاز فوروم در یکی از میادین و با حضور گسترده‌ی نظامیان ونزوئلایی برگزار شد. نظامیان در مسیر تظاهرات به شرکت‌کنندگان آب و میوه هدیه می‌دادند. در میادین حول و حوش سالن‌های برگزاری فوروم همیشه سربازان تا دندان مسلح حضور داشتند. هیچ‌یک از سخنرانان به این نکته اشاره‌ای نکردند.
در سراسر فوروم فضایی وجود داشت که در آن به‌نظر می‌رسید انتقاد به ونزوئلا و به‌خصوص شخص چاوز بسیار ناخوشایند باشد. باید گفت که تقریباً تمامی انتقادات از جانب خود ونزوئلایی‌های طرفدار دولت مطرح می‌شد. دیگران معمولاً اگر در مورد مثلاً فساد مالی حرف می‌زدند، وانمود می‌کردند که ونزوئلا در آمریکای لاتین مستثنی‌ست. خود چاوز در روز یک‌شنبه ۲۹ ژانویه، همزمان با آخرین روز فوروم، در برنامه‌ی هفتگی «الو رئیس جمهور» به شدت به فساد مالی و دزدی اموال عمومی توسط کارمندان دولتی انتقاد کرد. (این برنامه‌ای است در رادیو و تلویزیون که هر هفته برگزار می‌شود و در آن چاوز که گرداننده‌ی برنامه است به مسائل اجتماعی در ونزوئلا می‌پردازد. در برنامه‌ی روز ۹ ژانویه، ایگناسیو رامونه سردبیر لوموند دیپلماتیک نیز حضور داشت).
تنها مورد انتقاد مستقیم (که من شاهد بودم) توسط فردی بلژیکی به نام اریک توسن در روز 28 ژانویه مطرح شد. وی در کنار دفاع از طرح یک بانک آمریکای جنوبی (پیشنهاد چاوز به کشورهای آمریکای جنوبی)، از این کشور انتقاد کرد که چرا پیشنهاد یک واحد پول آمریکای جنوبی را در مقابل دلار و یورو مطرح نکرده است. ولی انتقاد اصلی گوینده به پرداخت بدهی خارجی از سوی دولت ونزوئلا بود. به‌قول سخنران کشورهای آمریکای جنوبی از سال ۱۹۸۰ تا کنون بیش از نه برابر بدهی خارجی‌شان را بازپرداخت کرده‌اند، ولی با این‌حال در حال حاضر میزان بدهی خارجی این کشورها بیش از قبل از سال ۱۹۸۰ است. از نظر وی چاوز تمام خواست‌های بانک جهانی برای باز پرداخت بدهی را به عمل درآورده و بنا‌بر‌این، از این‌نظر نمی‌توان گفت که چاوز ضدِ نئولیبرالیسم است.
در این فوروم ما نه شاهد میز کتابی درباره‌ی زندانیان سیاسی بودیم و نه هیچ جلسه‌ای به این امر اختصاص یافته بود. درعین‌حال حضور «مادران میدان مه» نیز بسیار کمرنگ بود. با توجه به روزمره بودنِ شکنجه در کشورهای مختلف آمریکای لاتین، علت امر برای ما نامشخص ماند.
عکس: بهرام قدیمی
عصر روز ۲۷ ژانویه، طبق برنامه به محل یکی از جلسات رفتیم. جلسه لغو شده بود، در یکی دیگر از سالن‌های سخنرانی، باز هم برنامه‌ای در کار نبود. پس از بازگشت به محل اقامت‌مان مطلع شدیم که سخنرانی‌ها را لغو کرده‌اند تا شرکت‌کنندگان فوروم بتوانند در سخنرانی چاوز شرکت کنند. چاوز آن روز با کلماتی آتشین خطاب به شرکت‌کنندگان در فوروم سخن گفت. محتوی سخنرانی چاوز، مجموعه‌ای بود از بحث‌هایی که مورد علاقه‌ی بسیاری از شرکت‌کنندگان بود: حمله به آمریکا و اعلام این موضوع که «سوسیالیسم قرن بیست‌و‌یکم، سوسیالیسم بولیواریائی‌ست!» وی اذعان داشت: «روشن است که کیرشنر عین لولا نیست و لولا عین چاوز نیست، اما همه در یک جهت حرکت می‌کنند: در جهت سوسیالیسم.» در ادامه او خاطرنشان کرد: «به‌هیچ عنوان نمی‌خواهیم که فوروم به‌ما یا به‌هر جریان دیگری وابسته باشد، اما می‌خواهیم که در مسیر ایجاد یک جبهه‌ی ضد‌امپریالیستی حرکت کند».
سؤال این است که آیا این نشست‌های چندروزه در جهت ایجاد یک جبهه‌ی ضد‌امپریالیست بود؟
در سراسر نشست‌هایی که ما در آن حضور داشتیم، حتی یکبار شاهد بحثی علیه امپریالیست‌های اروپائی و ژاپن نبودیم. به جرئت می‌توان گفت که اغلب قریب به اتفاق شرکت‌کنندگان «ضد‌آمریکا» بودند. تنها کسی که به‌گونه‌ای دیگر وارد بحث شده‌بود، سمیر امین بود که از لزوم دفاع از دیدگاه‌ها و مصوبات ضد‌امپریالیستی و استقلال‌طلبانه‌ی کنفرانس باندوگ سخن گفت. برای ما که هنوز اشغال سفارت آمریکا، و همزمان با آن رساندن اسلحه به نیروهای ضد‌دولت ساندینیست معروف به کُنتراها توسط جمهوری اسلامی را به‌یاد داریم، هر ضد‌آمریکایی الزاماً ضد‌امپریالیست نیست.
جمع‌بندی:
اگرچه این فوروم می‌تواند مکانی برای بحث و حتی امکانی برای برقراری ارتباط باشد، بااین‌حال می‌توان مدعی شد که حتی اگر در گذشته فوروم می‌توانست فضایی متعلق به چپ انقلابی باشد، امروزه دیگر نمی‌توان نسبت به آن چنین توهمی داشت و آن را ابزاری در مسیر تغییر انقلابی جوامع دانست.
لینک کوتاه شده در سایت «نقد»: https://wp.me/p9vUft-sp
نقد: نقد اقتصاد سیاسی - نقد بتوارگی - نقد ایدئولوژی 